Warto zaznaczyć, że ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, wprowadzająca w Polsce system tzw. białych certyfikatów, jest skutkiem wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2006/32/WE. Ustawa zgodnie z dyrektywą miała obowiązywać do końca 2016 r. oraz zapewniać system wsparcia inwestycji proefektywnościowych do 31.12.2015 r. Jednakże w dniu 14 listopada 2012 r. w
Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej została opublikowana nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE. Polska i inne państwa członkowskie były zobowiązane do pełnego wdrożenia nowej dyrektywy w terminie do 5 czerwca 2014 r. Dodatkowo 21 października br. Komisja Europejska wezwała Polskę do pełnego wdrożenia jej przepisów. Warto wskazać, że od 2014 r. trwają prace nad nową ustawą w zakresie efektywności energetycznej, rozpoczęte oraz nieukończone przez rząd wcześniejszej kadencji. Polska dotychczas nie implementowała nowej dyrektywy.

Nowa dyrektywa wydłuża okres obowiązku nałożonego na państwa członkowskie w zakresie zapewnienia systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej. Zgodnie z nią system ten powinien zapewnić osiągnięcie przez dystrybutorów energii lub przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaż energii, które zostały wyznaczone jako strony zobowiązane, oraz które prowadzą działalność na terenie danego państwa członkowskiego, łącznego celu w zakresie oszczędności energii końcowej do dnia 31 grudnia 2020 r. Nowa dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do osiągnięcia określonego poziomu oszczędności energii poprzez podjęcie stosownych działań w tym zakresie. Dyrektywa ta wskazuje system zbywalnych białych certyfikatów jako jeden ze środków do osiągnięcia poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii. W Polsce systemem wspomagającym osiągnięcie odpowiedniej efektywności energetycznej jest właśnie system obrotu świadectwami efektywności energetycznej, czyli inaczej białymi certyfikatami. Polski system białych certyfikatów jest regulowanym mechanizmem rynkowym, mającym wesprzeć i zachęcić działające na rynku podmioty do wdrażania środków poprawy efektywności energetycznej. Niewdrożenie dyrektywy oraz brak decyzji w zakresie utrzymania dotychczasowego systemu wsparcia w postaci białych certyfikatów mógłby skutkować brakiem realizacji celów UE oraz narazić Polskę na sankcje ze strony UE.

Ramy czasowe działania systemu białych certyfikatów

Ustawa o efektywności energetycznej weszła w życie 11 sierpnia 2011 r. i miała obowiązywać do dnia 31 grudnia 2016 r. Ustawa sprzed nowelizacji stanowiła o obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej za lata 2013, 2014, 2015. Każdorazowo certyfikaty za te okresy należało przedstawić do umorzenia do dnia 31 marca następnego roku. Oznacza to, że białe certyfikaty za rok 2013 umarzano do dnia 31 marca 2014 r, za 2014 r. do dnia 31 marca 2015 r., a za rok 2015 będą umarzane do 31 marca 2016 r. Gdyby nowelizacja nie weszła w życie, z dniem 1 kwietnia 2016 r. z mocy prawa wygasłyby prawa majątkowe wynikające ze świadectw efektywności energetycznej, które nie zostałyby przedłożone do umorzenia do dnia 31 marca 2016r., a Prezes URE nie miałby podstawy prawnej do wydawania tzw. białych certyfikatów po 31grudnia br.

W związku z powyższym pojawiła się potrzeba zapewnienia ciągłości funkcjonowania systemu wsparcia inwestycji proefektywnościowych w 2016 roku oraz zbliżania się przez Polskę do określonego w nowej dyrektywie poziomu oszczędności. Niepodjęcie stosownych działań skutkowałoby utratą uprawnień przez Prezesa URE w zakresie wydawania tzw. białych certyfikatów podmiotom, które uzyskały do nich prawa w drodze przetargu.

Nowelizacja wydłuży okres obowiązywania ustawy o rok, czyli do dnia 31grudnia 2017 r., z zastrzeżeniem, że obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej za rok 2016 należy przedstawić do umorzenia do dnia 31 marca 2017 r. Zgodnie z nowelizacją z dniem 1 kwietnia 2017 r. z mocy prawa wygasną prawa majątkowe wynikające ze świadectw efektywności energetycznej, które nie zostaną przedłożone do umorzenia przez Prezesa URE do dnia 31 marca 2017r. Na gruncie nowelizacji ostatni przetarg zostanie zorganizowany w 2016 r.

Podmioty zobowiązane do pozyskania i umorzenia białych certyfikatów

W polskim systemie białych certyfikatów zgodnie z art. 12 obowiązek rozliczenia się z określonych oszczędności energii spoczywa na sprzedawcach energii elektrycznej, gazu ziemnego i ciepła do odbiorców końcowych. Ponadto obowiązkiem pozyskania i umorzenia świadectw objęte są również podmioty dokonujące transakcji na towarowej giełdzie energii. Przedsiębiorstwa energetyczne, które sprzedają prąd, ciepło lub gaz odbiorcom końcowym, by spełnić wymogi ustawy o efektywności energetycznej, muszą uzyskać i przedstawić do umorzenia prezesowi URE określoną liczbę białych certyfikatów. Zamiast tego mogą wnieść tzw. opłatę zastępczą.

Nowelizacja przed poprawką zakładała rozszerzenie  katalogu podmiotów zobowiązanych o odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy dokonują przywozu gazu ziemnego, w odniesieniu do transakcji zakupu gazu ziemnego w celu zużycia go na własne potrzeby. Przywóz z kolei został zdefiniowany jako sprowadzenie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej gazu ziemnego w ramach nabycia wewnątrzwspólnotowego lub importu w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym. Przywóz został zatem ujęty szeroko jako nabycie gazu ziemnego zarówno z krajów UE jak i pozostałych. Senatorowie zaproponowali w poprawce rezygnację z rozszerzenia katalogu podmiotów, którym wydawane są tzw. białe certyfikaty. W dniu dzisiejszym Komisja ds. Energetyki i Skarbu Państwa po rozpatrzeniu uchwały Senatu wniosła o przyjęcie przedmiotowej poprawki, co uczynił Sejm. Warto wskazać, że Senacka Komisja Gospodarki Narodowej i Innowacyjności zaproponowała rezygnację z rozszerzania, uznając je za niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Uwaga Senatu wydaje się zasadna w kontekście art. 2 Konstytucji oraz przyjętego w ustawie okresu Vacatio legis. Nowelizacja, aby osiągnąć swój cel, powinna wejść w życie najpóźniej 31 grudnia 2015 r. Dlatego też rozszerzenie katalogu podmiotów objętych niniejszym obowiązkiem byłoby kontrowersyjne, ze względu na bardzo krótki okres Vacatio legis. Celem Vacatio legis jest umożliwienie adresatom norm prawnych zapoznania się z nowymi przepisami w celu dostosowania swoich działań do nowych reguł wyznaczonych przez prawodawcę.

Proces uzyskania białego certyfikatu w Polsce

Jednym z najistotniejszych elementów systemu i procedury ubiegania się o wsparcie za realizację inwestycji generujących efekt w postaci zmniejszenia zużycia energii pierwotnej jest przetarg. To wynik przetargu decyduje o sukcesie wnioskodawcy. Do wydawania oraz umarzania certyfikatów upoważniony jest Prezes URE. Zgodnie z art. 16 ustawy przetarg organizowany jest przez Prezesa URE, co najmniej raz do roku. Ostatni przetarg w tym zakresie został ogłoszony 19 grudnia 2014 r. (Ogłoszenie Prezesa URE Nr 1/2014 z dnia 19 grudnia 2014 r.). Oferty składane były do dnia 19 stycznia 2015 r. Rozstrzygnięcia przetargu dokonano dnia 21 września 2015 r. Na gruncie nowelizacji ostatni przetarg zostanie zorganizowany w 2016 r.

Obrót białymi certyfikatami na TGE

Świadectwa efektywności energetycznej nabierają praw majątkowych po zakończeniu przedsięwzięcia. Prawami majątkowymi wynikającymi z tych świadectw obraca się na TGE S.A. lub w systemie pozagiełdowym z obowiązkiem rejestracji transakcji. Obrót certyfikatami podlega prawom obrotu giełdowego i prowadzony jest przez TGE S.A na zasadach takich samych jak w przypadku świadectw pochodzenia energii z OZE (tzw. zielone certyfikaty). Rynek praw majątkowych prowadzi giełda towarowa w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych

Nowelizacja przedłuża działanie ustawy o rok, co umożliwi Sejmowi dokończenie prac nad nową ustawą o efektywności energetycznej, a Prezesowi URE zapewni możliwość wydawania tzw. białych certyfikatów tym, którzy uzyskali do nich prawo. W drodze nowelizacji nie wprowadzono rozszerzenia katalogu podmiotów zobowiązanych do uzyskania świadectwa efektywności energetycznej lub uiszczenia opłaty zastępczej o odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy dokonują przywozu gazu ziemnego, w odniesieniu do transakcji zakupu gazu ziemnego w celu zużycia go na własne potrzeby. Samą nowelizację oraz przebieg procesu legislacyjnego należy oceniać pozytywnie. Sprawność działania organów państwa oraz właściwa reakcja na potrzeby w sektorze umożliwi kontynuację systemu białych certyfikatów oraz zapewni czas na dokończenie prac w zakresie nowej ustawy o efektywności energetycznej.